Het bewustzijn - Compare-Islam

---

Het bewustzijn is een van de diepste mysteries van het menselijk bestaan. Bij de geboorte ontstaat het bewustzijn niet zomaar uit niets; het is de ervaring van ‘zelf-zijn’, het kunnen waarnemen, voelen en denken, en het vermogen om met de wereld en andere bewustzijnsdragers te communiceren. Dit roept fundamentele vragen op: Waar komt bewustzijn vandaan? Waarom zijn we bewust? En hoe kunnen we intersubjectief contact hebben, dat wil zeggen, ervaren dat ook anderen een bewustzijn hebben?

Het theïsme stelt dat bewustzijn niet alleen materieel is, maar een gave of eigenschap van de ziel, die door God geschapen is. Bewustzijn heeft een immateriële oorsprong en is verbonden met een levensvorm die meer is dan alleen lichamelijke processen. Dit verklaart ook waarom bewustzijn zo complex en uniek is en waarom wij betekenis, waarden en relaties kunnen ervaren. Het theïsme biedt een samenhangend kader voor het ontstaan van bewustzijn bij de geboorte én het voortbestaan ervan na de dood. Na de dood houdt het bewustzijn volgens deze visie niet op te bestaan, maar volgt een oordeel en een ander bestaan, wat rechtvaardigheid en zingeving toevoegt aan het leven.

Atheïsten en naturalisten zien bewustzijn meestal als een product van hersenactiviteit en evolutionaire processen. Zij leggen uit hoe hersencellen signalen doorgeven en complexe patronen vormen die bewustzijn zouden voortbrengen. Toch blijft het ‘hard problem of consciousness’ — het vraagstuk waarom en hoe materie subjectieve ervaringen (qualia) voortbrengt — onbeantwoord. Dit betekent dat wetenschappelijk onderzoek wel beschrijft wát er gebeurt in de hersenen, maar niet waarom of hoe dit leidt tot het ‘ervaren zelf’.

Na de dood wordt bewustzijn bij atheïsten doorgaans gezien als definitief beëindigd, omdat het afhankelijk zou zijn van het fysieke brein. Hiermee ontbreekt echter een verklaring voor het ontstaan én de ervaring van bewustzijn zelf. Atheïsten kunnen het fenomeen van de dood niet volledig verklaren. Bij het overlijden is de totale som van materie in het lichaam en de hersenen immers nog steeds aanwezig! De hersenen bestaan nog, maar het bewustzijn is verdwenen. Wat verandert er dan precies? Waarom stopt het bewustzijn als alle materie er nog is? Dit gebrek aan antwoord op deze fundamentele vraag toont de beperkingen van een puur materialistisch wereldbeeld. Het theïsme biedt hier een duidelijkere verklaring: bewustzijn is niet afhankelijk van de materie alleen, maar is verbonden met een immateriële ziel die na het overlijden verder gaat.

De theïstische visie verklaart bewustzijn als een immateriële en duurzame werkelijkheid, die niet louter toeval of materie is. Dit biedt niet alleen een antwoord op het ontstaan van bewustzijn, maar ook op de betekenis van ons bestaan en wat er na de dood gebeurt. Het atheïstische wereldbeeld blijft op dit punt dus met belangrijke vragen zitten, en kan het fenomeen bewustzijn niet zinvol verklaren.

---